Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh, 21(1):422. DOI
Lượt xem: 284 Lượt tải PDF: 36
Hồ Thị Bích Hằng*, Liêu Hồ Mỹ Trang*
Mở đầu: Cây Cà gai leo (Solanum procumbens Lour.), thuộc họ Cà (Solanaceae), đã được mô tả sơ bộ trong Bản bổ sung Dược điển Việt Nam IV. Cà gai leo được sử dụng nhiều trong trường hợp men gan cao, gan nhiễm mở, xơ gan, phòng ngừa ung bướu gan....Tuy nhiên khi sử dụng người dân thường nhầm lẫn Cà gai leo với Cà ba thuỳ (Solanum trilobatum L.), nhân dân cũng gọi là Cà gai leo, là một loài trong họ Cà. Do vậy, bài báo này mô tả đặc điểm hình thái và cấu tạo vi học của hai cây Cà gai leo và Cà ba thuỳ nhằm giúp phân biệt hai loài cây này, tránh nhầm lẫn khi sử dụng. Các thông tin về đặc điểm hình thái và vi học còn góp phần vào việc kiểm nghiệm dược liệu Cà gai leo.
Mục tiêu: Mô tả đặc điểm hình thái và vi học của cây Cà gai leo và Cà ba thuỳ nhằm phân biệt hai loài cây này.
Phương pháp nghiên cứu: Phân tích, mô tả, chụp ảnh các đặc điểm hình thái, giải phẫu và bột dược liệu. Xác định tên khoa học của mẫu khảo sát bằng cách so sánh các đặc điểm của mẫu với các tài liệu.
Kết quả: Cà gai leo là cỏ mọc dựa hay bò, cành trải rộng, thân và lá có nhiều lông hình sao có chân; mép phiến lá lượn sóng không đều hoặc có 4-6 thùy cạn; cuống lá dài 2-8 mm. Cụm hoa xim, trục cụm hoa và cuống hoa đầy lông hình sao có chân. Hoa mẫu 4, trắng hay tím nhạt, đường kính 10-14 mm, cuống hoa rũ xuống. Đỉnh bầu và gốc vòi nhụy có lông. Quả non màu lục, nửa phía cuống lục sậm; cuống quả dài 15-20 mm, nhiều lông. Vi phẫu thân, lá và cuống lá nhiều lông hình sao có chân. Cà ba thùy là cỏ bò hay leo bằng thân quấn, toàn cây nhẵn; mép phiến có 3-5 thùy rõ; cuống lá dài 20-32 mm. Cụm hoa chùm, trục cụm hoa và cuống hoa nhẵn. Hoa mẫu 5, màu tím, đường kính 38-43 mm. Đỉnh bầu và gốc vòi nhụy nhẵn. Quả non màu trắng có rằn ri lục; cuống quả dài 20-35 mm, nhẵn. Vi phẫu thân, lá và cuống lá nhẵn.
Kết luận: Cây Cà gai leo (Solanum procumbens Lour.) và Cà ba thùy (Solanum trilobatum L.) đã được mô tả chi tiết về hình thái, đặc điểm giải phẫu và bột dược liệu cùng với các hình ảnh minh hoạ.
Từ khóa: Solanum procumbens, Solanum trilobatum, hình thái, giải phẫuBackground: Solanum procumbens Lour. belonging to the Solanaceae was described preliminary in the complement Vietnam Pharmacopoeia IV. S. procumbens used more in the case of elevated liver enzymes, fatty liver, cirrhosis, liver tumors prevention...However, there is a confusion in using S. procumbens with Solanum trilobatum L. which is also named Cà gai leo. Therefore, this paper describes the morphological and anatomical characteristics to distinguish the two species and avoid confusion when using. The information on morphological and anatomical characteristics also contribute to medicinal test of S. procumbens Lour
Objectives: Describe the morphological and anatomical characteristics of Solanum procumbens and S. trilobatum to distinguish the two species.
Methods: Morphological and anatomical characteristics of Solanum procumbens Lour. and S. trilobatum L. was analysed, described and photographed. The scientific name of survey species was determined by comparison of morphological and anatomical characteristics with those in the reported documents.
Results: Solanum procumbens Lour. (Cà gai leo) is rampant grass, spreading branches, stems and leaves with star shaped hair; the irregularly wavy margin of leaves or shallow lobes 4-6; petiole 2-8 mm long. Inflorescence cyme, inflorescence axis and pedoncule covered with star shaped hair. Flower 4-merous, white or purple, 10-14 mm in diameter, pedoncule fade down. The top of ovary and the base of style with hair. The immature fruit is green, the half of stalk is dark green; peduncle of fruit 15-20 mm long, hairy. The samples of stems, leaves and petioles with star shaped hair. Solanum trilobatum L. (Cà ba thùy) is crawling or climbing grass, whole trees smooth; the margin of leaves with 3-5 lobes; petioles 20-32 mm long. Inflorescence raceme, inflorescence axis and pedoncule are smooth. Flower 5-merous, purple, 38-43 mm in diameter. The top of ovary and the base of style are smooth. Young fruit white with camouflage; peduncle of fruit 20-35 mm long, smooth. The samples of stems, leaves and petioles hairless.
Conclusion: Solanum procumbens Lour. and Solanum trilobatum L. have been described in detail on morphological and anatomical characteristics.
Key words: Solanum procumbens, Solanum trilobatum, morphology, anatomy
